اسیدوز – چه دلایلی موجب بروز اسیدوز می‌شود و چطور می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد؟
وقتی مایعات بدن حاوی اسید فروان باشند به آن اسیدوز می‌گویند. اسیدوز زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها و ریه نتوانند تعادل pH خون را حفظ کنند. بسیاری از فعالیت‌های بدن منجر به تولید اسید می‌شود. ریه و کلیه‌ها معمولاً می‌توانند عدم تعادل اندک pH را جبران کنند اما وجود اختلال در این اعضا منجر به تراکم اسید اضافی در بدن می‌شود.
میزان اسیدی بودن خون با تعیین pH آن اندازه‌گیری می‌شود. pH کمتر به معنای اسیدی‌تر بودن خون و pH بیشتر به معنای قلیایی‌تر بودن خون است. طبق اعلام انجمن شیمی بالینی آمریکا (AACC)، pH خون باید حدود ۷٫۴ باشد اما اگر pH 7.35 یا کمتر باشد به معنای اسیدوز است. در آلکالوز، سطح pH 7.45 یا بیشتر است. این اختلاف عددی بااینکه بسیار کم است اما خیلی جدی و مهم است. این عارضه منجر به اختلالات و مشکلات زیادی می‌شود و حتی می‌تواند مرگبار باشد.
علل بروز اسیدوز چیست؟
دو نوع از این عارضه وجود دارد که هریک علل متعددی دارند. با توجه به اینکه علت اولیه بروز اسیدوز چه چیزی باشد به دو نوع تنفسی یا متابولیک تقسیم مس شود.
اسیدوز تنفسی
اسیدوز تنفسی وقتی اتفاق می‌افتد که میزان CO2 در بدن بسیار زیاد شود. معمولاً هنگام تنفس، ریه CO2 را از بین می‌برد. اما گاهی بدن نمی‌تواند به‌اندازه کافی CO2 را خارج کند. این اتفاق به دلایل زیر می‌افتد:
- عارضه‌های مزمن مجاری تنفسی مانند آسم
- جراحت قفسه سینه
- چاقی مرضی که ممکن است تنفس را دشوار کند
- سوءمصرف داروهای آرام‌بخش
- مصرف بیش‌ازحد الکل
- ضعف عضلانی در قفسه سینه
- مشکلات سیستم عصبی
- نقص ساختار قفسه سینه
اسیدوز متابولیک
نوع متابولیک این عارضه در کلیه‌ها شروع می‌شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که کلیه‌ها نمی‌توانند اسید کافی دفع کنند یا بیش‌ازاندازه قلیا دفع می‌کنند. اسیدوز متابولیک، سه نوع عمده دارد:
- دیابتی که در افراد مبتلا به دیابت کنترل نشده اتفاق می‌افتد. اگر بدن دچار کمبود انسولین باشد، کتون‌ها در بدن متراکم می‌شوند و خون را اسیدی می‌کنند.
- هایپرکلورمی درنتیجه کمبود سدیم بی‌کربنات بروز می‌یابد. این ماده قلیایی به خنثی ماندن محیط خون کمک می‌کند. اسهال و استفراغ موجب بروز این نوع اسیدوز می‌شود.
- لاکتیک وقتی ایجاد می‌شود که لاکتیک اسید خون زیاد شود. علل آن می‌تواند مصرف مداوم الکل، اختلال قلبی، سرطان، تشنج، اختلال کیوی، کمبود طولانی‌مدت اکسیژن و قند خون پایین باشد. حتی ورزش طولانی‌مدت هم منجر به تولید لاکتیک اسید می‌شود.
- لوله‌های کلیوی وقتی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها نمی‌توانند اسید را از طریق ادرار دفع کنند. این امر موجب می‌شود که خون اسیدی شود.
عوامل خطر
عوامل خطر ابتلا به اسیدوز عبارت‌اند از:
- رژیم غذایی خیلی چرب که کربوهیدرات کمی دارد
- اختلال کلیوی
- چاقی مرضی
- کم‌آبی بدن
- مسمومیت متانول یا آسپیرین
- دیابت
علائم
نوع تنفسی و متابولیک آن علائم مشترک زیادی دارند اما علائم اسیدوز بسته به علل آن متفاوت است.
اسیدوز تنفسی
برخی از علائم شایع اسیدوز تنفسی عبارت‌اند از:
- خستگی شدید و سرگیجه
- زود خسته شدن
- گیجی
- تنگی نفس
- خواب‌آلودگی
- سردرد
اسیدوز متابولیک
برخی از علائم شایع اسیدوز متابولیک عبارت‌اند از:
- تنفس سریع و سطحی
- گیجی
- خستگی شدید
- سردرد
- خواب‌آلودگی
- کم‌اشتهایی
- یرقان
- افزایش ضربان قلب
- میوه‌ای شدن بوی دهان که نشانه اسیدوز دیابتی است
آزمایش‌ها و تشخیص
اگر فکر می‌کنید که دچار اسیدوز شده‌اید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام، در بهبودی شما تأثیر تعیین‌کننده‌ای دارد.
پزشکان با انجام مجموعه‌ای از آزمایش‌های خون، اسیدوز را تشخیص می‌دهند. آزمایش گاز خون شریانی، سطح اکسیژن و کربن دی‌اکسید خون را اندازه می‌گیرد. همچنین، pH خون را مشخص می‌کند. آزمایش پانل متابولیک پایه، عملکرد کلیه و تعادل pH را مشخص می‌کند. همچنین، سطح کلسیم، پروتئین، قند خون و الکترولیت را اندازه می‌گیرد. اگر این آزمایش‌ها باهم انجام شوند، انواع مختلف اسیدوز را شناسایی می‌کنند.
اگر عارضه تنفسی تشخیص داده شود، پزشک سلامت ریه را با انجام آزمایش عملکرد ریه و عکس‌برداری قفسه سینه بررسی خواهد کرد.
اگر مشکوک به ابتلا به اسیدوز متابولیک باشید باید آزمایش ادرار بدهید. پزشک، pH را بررسی می‌کند تا بفهمد بدنتان اسیدها و قلیاها را به‌خوبی دفع می‌کند. شاید برای تعیین علت اسیدوز لازم باشد که آزمایش‌ها دیگری انجام شود.
درمان
پزشکان برای تعیین روش درمان باید علت بروز آن را بفهمند. اما برخی درمان‌ها برای همه انواع اسیدوز تجویز می‌شوند. مثلاً، شاید پزشک برای افزایش pH خون، سدیم بی‌کربنات (جوش‌شیرین) تجویز کند. این درمان به روش خوراکی یا وریدی انجام می‌شود. درمان انواع دیگر اسیدوز همراه با درمان علت آن خواهد بود.
نوع تنفسی
درمان‌های این عارضه معمولاً به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که به ریه کمک کنند. مثلاً، شاید داروهایی تجویز شود که مجاری تنفسی را منبسط کنند. شاید به شما اکسیژن داده شود یا دستگاه فشار هوای مثبت (CPAP). اگر مجاری تنفسی مسدود شده باشند یا ضعف عضلانی داشته باشید، دستگاه CPAP به تنفس شما کمک خواهد کرد.
نوع متابولیک
هریک از انواع اسیدوز متابولیک، درمان‌های خاص خود را دارند. احتمالاً برای افراد مبتلا به اسیدوز هایپرکلرورمی، سدیم بی‌کربنات خوراکی تجویز می‌شود.
اسیدوز ناشی از اختلال کلیوی با سدیم سیترات درمان می‌شود. افراد مبتلا به دیابت و کتواسیدوز برای متعادل شدن pH خونشان، انسولین و مایعات وریدی دریافت می‌کنند. درمان اسیدوز لاکتیک بسته به علت آن شامل مکمل‌های بی‌کربنات، مایعات وریدی، اکسیژن یا آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود.
عوارض
اسیدوز اگر درمان نشود منجر به بروز عوارض زیر می‌شود:
- سنگ کلیه
- مشکلات مزمن کلیوی
- بیماری استخوان
- تأخیر در رشد
پیشگیری
نمی‌توان کاملاً از اسیدوز پیشگیری کرد اما می‌توان با انجام کارهایی، خطر بروز آن را کاهش داد.
اسیدوز تنفسی
برای کاهش خطر بروز اسیدوز تنفسی می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:
- داروهای آرام‌بخش را طبق نسخه پزشک مصرف کنید و هرگز آن‌ها را با الکل مصرف نکنید.
- سیگار را ترک کنید. سیگار کشیدن به ریه آسیب می‌رساند و تنفس را دشوار می‌کند.
- وزنتان را متناسب نگه دارید. چاقی مرضی تنفس را دشوار می‌کند.
اسیدوز متابولیک
برای کاهش خطر بروز اسیدوز متابولیک می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:
- اجازه ندهید بدنتان دچار کم‌آبی شود. آب و مایعات زیاد بنوشید.
- دیابت خود را کنترل کنید. اگر سطح قند خون را متعادل نگه دارید، می‌توانید از کتواسیدوز پیشگیری کنید.
- مصرف الکل را متوقف کنید. مصرف مداوم الکل تولید لاکتیک اسید را افزایش می‌دهد.
چشم‌انداز
برخی افراد کاملاً درمان می‌شوند. برخی دیگر دچار مشکلاتی در عملکرد اعضا، اختلال تنفسی و اختلال کلیوی می‌شوند. اسیدوز حاد منجر به شوک و حتی مرگ می‌شود.
اینکه تا چه حد اسیدوز درمان شود به علت آن بستگی دارد. درمان مناسب و سریع هم به‌شدت بر بهبود شما تأثیر می‌گذارد.
الکترولیت آنالایزر شرکت MEDICA به نام EasyLyte یک دستگاه کاملاً اتوماتیک می باشد و از تکنولوژی ISE برای اندازه گیری الکترولیت استفاده می کند. محصول EasyLyte، ترکیبات +Na و +K و -Cl و +Li و +Ca2 و pH را در خون تام، سرم یا ادرار اندازه گیری می کند.
بعضی از مدل‌های این دستگاه اسیدوز خون را نیز اندازه‌گیری می‌کنند.
محصولات مرتبط:
 |