بررسی اجمالی آزمایش

آزمایش گاز خون شریانی (ABG) میزان اسیدی بودن (pH) و سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن را در خون شریانی اندازه می‌گیرد. این آزمایش جهت بررسی عملکرد ریه ها در زمینه انتقال اکسیژن به خون و زدودن دی‌اکسید کربن از خون انجام می‌شود.

با عبور خون از ریه، اکسیژن وارد خون شده و دی‌اکسید کربن از خون خارج شده و داخل ریه ها می‌رود. آزمایش ABG روی خون شریانی جهت اندازه‌گیری سطح اکسیژن و دی‌اکسیدکربن قبل از ورود به بافت‌های بدن، انجام می‌شود. این آزمایش ABG موارد زیر را اندازه می‌گیرد:

• فشار نسبی اکسیژن (PaO2). که فشار اکسیژن محلول در خون و عملکرد اکسیژن در زمینه عبور از مسیر هوایی ریه به خون را اندازه می‌گیرد.
• فشار نسبی دی‌اکسید کربن (PaCO2). که فشار دی‌اکسیدکربن محلول در خون و عملکرد آن در زمان خروج از بدن را اندازه می‌گیرد.
• pH. یون‌های هیدروژن (+H) در خون را اندازه می‌گیرد. pH خون معمولاً بین 7.35 و 7.45 است. pH کمتر از 7.0، اسید و pH بیشتر از 7.0، قلیا نام دارد. پس خون کمی قلیایی است.
• بی‌کربنات (HCO3). بی‌کربنات ماده‌ای شیمیایی (بافر) است که مانع از اسیدی شدن یا قلیایی شدن بیش‌ازحد خون می‌شود.
• مقدار اکسیژن (O2CT) و غلظت اکسیژن (O2Sat). مقدار اکسیژن، میزان اکسیژن در خون را اندازه می‌گیرد. غلظت اکسیژن، مقدار اکسیژن را در هموگلوبین سلول‌های خون اندازه می‌گیرد.

برای آزمایش ABG از خون شریانی نمونه‌گیری می‌شود. اکثر آزمایش‌های خون روی نمونه خون سیاهرگ انجام می‌شود یعنی خونی که از بافت‌های بدن عبور کرده و اکسیژن آن مصرف‌شده و دی‌اکسید کربن تولید شده است.

چرا این آزمایش انجام می‌شود؟

آزمایش گاز خون شریانی به دلایل زیر انجام می‌شود:

• تشخیص بیماری‌های ریوی و مشکلات تنفسی حاد مانند آسم، فیبروز کیستیک یا بیماری مزمن انسداد ریه (COPD).
• مشاهده روند پیشرفت درمان بیماری‌های ریوی.
• تشخیص نیاز به اکسیژن بیشتر یا کمک به تنفس (تنفس مصنوعی).
• تشخیص اینکه هنگام استفاده از اکسیژن در بیمارستان، اکسیژن کافی دریافت می‌کنید.
• اندازه‌گیری سطح اسید-قلیا در خون افرادی که دچار اختلالات قلبی، اختلالات کلیوی، دیابت حاد، اختلال خواب و عفونت‌های شدید و مصرف بیش‌ازاندازه مواد مخدر هستند.

مقدمات انجام آزمایش

موارد زیر را با پزشک در میان بگذارید:

• اگر قبلاً مشکلات خونریزی داشتید یا رقیق‌کننده‌های خون مانند آسپیرین یا وارفارین (کومادین) مصرف می‌کنید.
• اگر دارو مصرف می‌کنید.
• اگر به دارویی مانند داروهایی که برای بی‌حس کردن پوست استفاده می‌شوند، آلرژی دارید.

اگر در حال اکسیژن‌تراپی باشید، 20 دقیقه قبل از انجام آزمایش خون، اکسیژن را قطع می‌کنند (آزمایش در هوای اتاق). اگر نتوانید بدون اکسیژن نفس بکشید، اکسیژن قطع نخواهد شد.

هرگونه نگرانی خود را درباره لزوم انجام آزمایش، خطرات آن، چگونگی انجام آن یا نتایج آن با پزشک در میان بگذارید.

این آزمایش چگونه انجام می‌شود؟

نمونه خون شریانی معمولاً از مچ دست گرفته می‌شود اما ممکن است از شریان کشاله ران (شریان رادیال) یا شریان بازو در بالای آرنج (شریان براکیال) هم گرفته شود. روی یک صندلی می‌نشینید، بازویتان را باز می‌کنید و مچ دستتان را روی یک بالشتک قرار می‌دهید. شاید فردی که قرار است از خونتان نمونه‌برداری کند، دستتان را به جلو و عقب بچرخاند تا ضربان را در مچتان پیدا کند.

شاید برای حصول اطمینان از اینکه جریان خون دستتان نرمال است، آزمایش آلن انجام شود. آزمایش گاز خون شریانی روی دستی که برای دیالیز استفاده شده یا در ناحیه‌ای که دچار عفونت یا التهاب است، انجام نمی‌شود.

فرد نمونه‌گیر، مراحل زیر را انجام خواهد داد:

• محل موردنظر آزمایش را با الکل تمیز می‌کند. شاید جهت بی‌حس کردن آن ناحیه، داروی بی‌حسی موضعی تزریق کند.
• سوزن را درون شریان فرومی‌برد. شاید به بیش از یک سوزن نیاز باشد.
• باید تاز مانی که سرنگ پر از خون می‌شود صبر کنید. در مدت نمونه‌گیری حتماً تنفس عادی داشته باشید.
• وقتی سوزن را بیرون آورد، یک پنبه یا گاز استریل روی آن ناحیه می‌گذارد.
• یک چسب زخم روی محل تزریق بگذارید و به مدت 5 تا 10 دقیقه فشار دهید (اگر داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید یا مشکلات خونریزی دارید، بیشتر فشار دهید).

هنگام آزمایش چه حسی خواهید داشت؟

گرفتن خون از شریان دردناک‌تر از گرفتن خون از سیاهرگ است زیرا شریان‌ها عمیق‌تر هستند و عصب‌ها از آن‌ها محافظت می‌کنند.

• اکثر افراد درد کوتاه و شدیدی هنگام فرورفتن سوزن در شریان احساس می‌کنند. اگر داروی بی‌حسی موضعی تزریق شود، احتمالاً هیچ‌چیزی احساس نخواهید کرد یا اینک هنگام فرورفتن سوزن در پوست کمی احساس گزش یا نیشگون خواهید کرد.
• اگر فرد نمونه‌گیر در پیدا کردن شریان مشکل داشته باشد، شریان شما باریک باشد یا نسبت به درد بسیار حساس باشید، احتمالاً درد بیشتری حس خواهید کرد.

خطرات

احتمال بروز مشکل هنگام نمونه‌گیری از شریان بسیار اندک است.

• شاید در محل تزریق کبودی کمی ایجاد شود. با فشار آوردن روی محل تزریق پس از انجام نمونه‌گیری به مدت 10 دقیقه، احتمال کبودشدن را کاهش دهید (اگر مشکلات خونریزی دارید یا رقیق‌کننده‌های خون استفاده می‌کنید، بیشتر فشار دهید).
• در طول نمونه‌گیری ممکن است احساس گیجی، غش، سرگیجه یا تهوع داشته باشید.
• شاید خونریزی افرادی که دچار اختلالات خونریزی هستند، قطع نشود. آسپیرین، وارفارین (کومادین) و داروهای رقیق‌کننده دیگر احتمال خونریزی را افزایش می‌دهد. اگر مشکلات خونریزی و انعقاد خون دارید یا داروهای رقیق‌کننده خون استفاده می‌کنید قبل از نمونه‌برداری به پزشک اطلاع دهید.
• در موارد نادر، شاید سوزن به عصب یا شریان آسیب برساند و موجب مسدود شدن شریان شود.

باوجوداینکه بروز مشکلات بسیار نادر است اما مراقب دست یا پایی که از آن خون گرفته شده باشید. تا 24 ساعت پس از نمونه‌گیری از شریان، چیزی را بلند یا حمل نکنید.

نتایج

آزمایش گاز خون شریانی، میزان اسیدی بودن (pH) و سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن خون را اندازه می‌گیرد.

محدوده نرمال

مقادیر نرمال (محدوده نرمال) زیر فقط راهنما هستند. این محدوده‌ها در هر آزمایشگاهی متفاوت هستند و به ارتفاع از سطح دریا بستگی دارند. شاید آزمایشگاه شما محدوده نرمال متفاوتی داشته باشد. گزارش آزمایشگاه باید شامل محدوده مورداستفاده آن‌ها باشد. همچنین، پزشک بر اساس سلامت شما و عوامل دیگر، نتایج را ارزیابی خواهد کرد. این بدان معناست که مقداری که در اینجا نرمال محسوب نمی‌شود شاید برای شما یا آزمایشگاه شما نرمال باشد.

نتایج معمولاً بلافاصله آماده می‌شوند.

گازهای خون شریانی (در سطح دریا و هوای تنفسی)
فشار نسبی اکسیژن (PaCO2)	بیشتر از mmHg 80 (بیشتر از kPa 10.6)
pH	7.45-7.35
بی‌کربنات (HCO3)	mEq/L26-22 (mmol/L26-22)
مقدار اکسیژن (O2CT)	22-15 میلی‌لیتر به ازای هر 100 میلی‌لیتر از خون (mmol/L 9.7-6.6)
غلظت اکسیژن (O2Sat)	100%-95% (1.00-0.95)

مقادیر نرمال برای کودکان مقادیر مذکور برای بزرگ‌سالان متفاوت است.

غلظت اکسیژن تنفس شده (کسری از اکسیژن استنشاقی، FiO2) هم معمولاً گزارش می‌شود. این داده فقط زمانی مفید است که شما در حال اکسیژن درمانی از مخزن اکسیژن یا دستگاه هستید.

بسیاری از عارضه‌ها ممکن است سطح گاز خون را تغییر دهند. پزشک درباره نتایج غیرعادی مرتبط با علائم و سلامت شما در گذشته صحبت خواهد کرد.

چه چیزی این بر این آزمایش تأثیر می‌گذارد؟

دلایل عدم انجام آزمایش یا بی‌اعتباری نتایج عبارت‌اند از:

• تب یا پایین بودن غیرعادی دمای بدن (هایپوترمی).
• بیماری که بر میزان اکسیژن موجود در خون تأثیر می‌گذارد مانند آنمی (کم‌خونی) یا پلی‌سیتمی.
• سیگار کشیدن بلافاصله قبل از انجام آزمایش یا تنفس دود سیگار، مونوکسید کربن یا برخی رنگ‌ها یا پاک‌کننده‌های جلا در محیط‌های بسته یا دارای تهویه نامطبوع.

به چه چیزی باید فکر کرد؟

• مقادیر گاز خون شریانی به‌خودی‌خود اطلاعات کافی برای تشخیص مشکل را ارائه نمی کنند. مثلاً این اطلاعات نشان می‌دهند که سطح پایین گازهای خون شریانی در اثر مشکلات ریه یا قلب است. مقادیر گاز خون شریانی وقتی بسیار مفید هستند که با معاینه‌ها و آزمایش‌های دیگر همراه شوند.
• آزمایش ABG معمولاً روی فردی انجام می‌شود که به دلیل بیماری یا جراحت شدید در بیمارستان بستری شده است. این آزمایش عملکرد ریه‌ها و کلیه‌ها و عملکرد بدن در مصرف انرژی را نشان می‌دهد.
• آزمایش ABG وقتی بسیار مفید است که میزان تنفس فرد در حال کاهش یا افزایش باشد یا وقتی فرد دچار قند خون (گلوکز) بسیار بالا، عفونت شدید یا اختلال قلبی باشد.
• اگر به چند نمونه خون نیاز باشد، تیوب باریکی (کاتتر شریانی) در شریان قرار می‌دهند تا هر زمان نیاز بود از آن خون بگیرند.